Wczasy

Kościerzyna

20 czerwca 2012r.

Około połowy XIX w. Kościerzyna wyróżnia się jako żywotny ośrodek polskości, podejmujący energiczną działalność społeczną i narodową. W 1861 r. uruchomiona została prywatna szkoła żeńska, a w 1866 r. seminarium nauczycielskie, zaś w 1889 r. progimnazjum. Zakłady te pielęgnowały początkowo troskliwie tradycje polskie i dzięki patriotycznej postawie części polskiego nauczycielstwa były ogniskami polskiego wychowania. Prowadzona przez ss. wincentynki szkoła dziewcząt została na skutek denuncjacji zwizytowana przez ministra oświaty z Berlina, osławionego polakożercę Goslera, a następnie przekształcona na szkołę świecką. Wymienione stowarzyszenie w 1878 r. wydalono z Kościerzyny. Dyrektorem seminarium nauczycielskiego był przez jakiś czas znany poeta śląski Konstanty Damrot (Czesław Lubiński). Dalsze ożywienie działalności prowadzonej w duchu antyniemieckim nastąpiło dzięki włączeniu się do pracy społeczno-narodowej Aleksandra Majkowskiego, znanego poety i pisarza kaszubskiego, urodzonego w Kościerzynie w 1878 r. Po ukończeniu studiów lekarskich i praktyce w Gdańsku osiadł on w rodzinnym mieście w 1906 r. jako lekarz i pozostał tu przez szereg lat. Niebawem też dołączył do miejscowego grona takich działaczy, jak znany poeta kaszubski urodzony w pobliskim Rotembarku Franciszek Sędzicki, Tomasz Rogala, Jan Cichocki i inni. Między innymi współdziałał w utworzeniu Towarzystwa Czeladników Polskich, Towarzystwa Śpiewackiego "Halka", utworzył w 1909 r. Towarzystwo Czytelni Polskiej z biblioteką i czytelnią. Zorganizował również spółkę do budowy "Domu Kaszubskiego", otwartego 24 VII 1910 r. pod nazwą "Bazar", odtąd siedziby polskich towarzystw kościerskich i redakcji założonego w 1908 r., także przez Majkowskiego, czasopisma "Gryf". Dziś w dawnym Bazarze mieści się kino. "Gryf" był pierwszym na Kaszubach pismem literackim i społeczno-politycznym. Niemcy kościerscy podjęli kontrakcję zakładając w 1906 r. komórkę Ostmarkenvereinu (HKT-y) i podejmując akcję wykupu z rąk polskich ziemi w celu wzmożenia kolonizacji niemieckiej. Niesłychanie zażarta walka przyniosła cenne dla polskiego stanu posiadania i budzenia świadomości narodowej wyniki. Kościerzyna stała się w tych latach ośrodkiem myśli polskiej na Kaszubach. Mimo troskliwej opieki władz niemieckich musiał uciekać stąd cichaczem pod osłoną nocy renegat ks. Kralewski, proboszcz w miejscowej farze, usilnie starający się o wynarodowienie młodzieży. Dramatyczne chwile przeżywała Kościerzyna pod koniec I wojny światowej. Nie chciał ustąpić stąd burmistrz niemiecki Rumstieg, złożony z urzędu przez ludność polską w dniu 13X11918 r. Zmuszono go jednak do wyjazdu z miasta, a burmistrzem obrano Klemensa Lniskiego. Dwa dni wcześniej, 11 listopada, udała się do miejscowego seminarium nauczycielskiego delegacja Rady Żołnierskiej z przewodniczącym Ignacym Jereczkiem na czele i zażądała od niemieckiego grona nauczycielskiego wprowadzenia nauki w języku polskim oraz usunięcia portretów cesarza Wilhelma II. Niemiecki dyrektor nie zgodził się na żądania społeczeństwa, a rada pedagogiczna podjęła uchwałę, iż ze względu na brak polskich sił nauczycielskich niemożliwe jest nauczanie w języku polskim. Dopiero po przejęciu Pomorza przez Polskę i wkroczeniu 27 1 1920 r. do Kościerzyny oddziałów polskich seminarium przejął najpierw ks. dr Kirstein, a następnie 15 kwietnia dyr. Tomasz Targowski. Należy nadmienić, iż od roku 1920 prefektem w tym seminarium był trzeci obok Majkowskiego i Jana Karnowskiego wybitny działacz i poeta grupy Młodokaszubów — ks. Leon H e y k e, po roku 1935 związany z tamtejszym gimnazjum im. Józefa Wybickiego. Ten świetny liryk, autor eposu o Dobrogoście i Miłosławie zamordowany został przez hitlerowców w Lesie Szpęgaw-skim. Pamiętna również w dziejach miasta jest postać działacza Tomasza Rogali, który na konferencji wersalskiej składał dowody polskości Kaszub, między innymi roczniki "Gryfa". Do najważniejszych wydarzeń na tym terenie w okresie międzywojennym zaliczyć należy przeprowadzenie w 1931 r. magistrali węglowej Górny Śląsk — Gdynia, dającej połączenie z Bydgoszczą i nowo powstałym polskim miastem portowym, do dziś miejscem pracy wielu koście-rzyniaków. W 1930 r. wzniesiono w Kościerzynie wielką nowoczesną wytwórnię bekonów, gdzie dokonywano uboju 200—250 sztuk dziennie. Okres okupacji hitlerowskiej przyniósł mieszkańcom Kościerzyny najcięższe chwile w jej dziejach. Wielu z nich wymordowano, innych osadzono w obozach koncentracyjnych, a około 10 000 osób z miasta i powiatu wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa. Wśród zamordowanych znalazł się wspomniany Jereczek i Leon Heyke. Już w 1940 r. zaczęła się na terenie Kościerzyny i w okolicy działalność konspiracyjna. Mieściła się tu komenda grupy "Rząd Demokratycznej Polski" pod dowództwem kpt. St. Lesikowskiego ("Las").

Kościerzyna, Aktywny wypoczynek